Άγχος

Το άγχος και η αδυναμία διαχείρισής του είναι ένας από τους πιο συχνούς λόγους που οδηγούν κάποιον στο γραφείο του ψυχολόγου.

Τόσο το άγχος όσο κι ο φόβος είναι αναπόσπαστα κομμάτια της ζωής του ανθρώπου και αποτελούν οικουμενικές συναισθηματικές αποκρίσεις απέναντι σε κάποιον πραγματικό ή φανταστικό επερχόμενο κίνδυνο. Το φυσιολογικό άγχος αποτελεί μια έκφραση της ικανότητας του οργανισμού να αντιδρά σε απειλές, την οποία έχουμε κληρονομήσει απ’ τους προγόνους μας, με ζωτική μάλιστα σημασία για την επιβίωσή του είδους. Αυτό που το διαφοροποιεί από το νευρωτικό άγχος είναι ότι μπορούμε να το χειριστούμε δημιουργικά. Το άγχος κρίνεται παθολογικό όταν η ένταση και η διάρκειά του είναι δυσανάλογη προς την απειλή, όταν εμφανίζεται εκτός πλαισίου, και όταν εν τέλει πλήττει σημαντικά τη λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής του ατόμου. Τι είναι όμως το άγχος και οι αγχώδεις διαταραχές; Πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα συμπτώματά του; Πότε κρίνεται δυσλειτουργικό και πότε χρειάζεται να αναζητήσουμε τη βοήθεια ενός ειδικού;

Ορισμός του Άγχους

Το άγχος είναι ένα δυσάρεστο αίσθημα εσωτερικής έντασης, μια διάχυτη ανησυχία που χαρακτηρίζεται από αισθήματα αβεβαιότητας, ανασφάλειας και αδυναμίας. Συνήθως εκδηλώνεται απέναντι σε μια κατάσταση που δεν γνωρίζουμε την έκβασή της και που νιώθουμε να μας απειλεί. Διαφοροποιείται από τις φοβίες και το φόβο ως προς το ότι ο φόβος είναι μια αντίδραση σε έναν ειδικό κίνδυνο, ενώ το άγχος είναι μη συγκεκριμένο (είναι ένας “φόβος χωρίς αντικείμενο”). Το άγχος πλήττει την ίδια τη βάση της ασφάλειας του ατόμου, μειώνει σημαντικά την ικανότητά του να αναγνωρίσει και να διαχειριστεί τα εξωτερικά ερεθίσματα, και σε πολύ σοβαρές κλινικές περιπτώσεις βιώνεται ακόμα και σαν μια “διάλυση του εαυτού”. Μπορεί να πυροδοτείται από μια φυσική απειλή (πχ. η απειλή του θανάτου) ή μια απειλή σε κάποια αξία που το άτομο θεωρεί ουσιαστική για την ύπαρξή του σαν προσωπικότητα (πχ. η απειλή της απώλειας της ελευθερίας, η απειλή της απόρριψης κ.α.). Σωματικά εντοπίζεται σαν μια αίσθηση σύσφιξης της θωρακικής περιοχής και αναπνευστικής δυσχέρειας.

Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το ότι η ετυμολογική προέλευση της λέξης μας παραπέμπει στη σωματική διάσταση του άγχους, και στο πόσο στενά συνδέεται η ψυχολογική μας κατάσταση
και η ποιότητα της γνωστικής μας λειτουργίας με το σώμα μας και τη στήριξη που παίρνουμε από αυτό. Συγκεκριμένα, η λέξη άγχος προέρχεται από το ρήμα “άγχω” που σημαίνει σφίγγω πιεστικά το λαιμό, στενοχωρούμαι, ή κατά τον Ιπποκράτη πνίγομαι. Στα γαλλικά, ο αντίστοιχος όρος (angoisse) προέρχεται από τη λατινική λέξη “angusta” που σημαίνει στενότητα.

Συμπτώματα

Μερικά από τα συνήθη συμπτώματα με τα οποία εκδηλώνεται το παθολογικό άγχος είναι τα εξής:

• υπερβολική ανησυχία ή ταραχή και δυσκολία να την διαχειριστούμε
• ευερεθιστότητα και υπερένταση
• διαταραχές του ύπνου
• δυσκολία συγκέντρωσης, αίσθηση ότι το μυαλό είναι άδειο (mind goes blank), δυσκολία να ολοκληρώσουμε κάποιο έργο
• μυϊκή ένταση, εφίδρωση, πονοκέφαλοι
• αίσθημα σύσφιξης στο θώρακα, αναπνευστική δυσχέρεια, ταχυπαλμία
• κόπωση που μερικές φορές φτάνει σε πλήρη εξάντληση
• το άγχος, η ανησυχία, και τα σωματικά συμπτώματα δεν σχετίζονται με κάποια ιατρική κατάσταση ή φαρμακευτική αγωγή, τραβούν σε ένταση και μάκρος χρόνου (πάνω από 6 μήνες), και πλήττουν σημαντικά την κοινωνική, διαπροσωπική, επαγγελματική μας λειτουργικότητα, και την ποιότητα ζωής μας

Τα άτομα που εκδηλώνουν παθολογικό άγχος συνήθως έχουν ένα λανθάνον αγχώδες υπόστρωμα, δηλαδή χαρακτηρίζονται ως προσωπικότητες από μια τάση για υπερβολική αντίδραση, μια μεγαλύτερη ευαισθησία απέναντι στα αισθητηριακά ερεθίσματα (πχ έλλειψη ανεκτικότητας στους θορύβους), και μια τάση αντίληψης του περιβάλλοντος ως απειλητικού.

Χρειάζεται να σημειώσουμε ότι τα παραπάνω συμπτώματα είναι ενδεικτικά. Η ψυχολογική διάγνωση είναι μια εξατομικευμένη διαδικασία που γίνεται μέσω της επίσκεψης σε έναν ψυχολόγο ή ψυχίατρο.

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Σωματική άσκηση & ασκήσεις ενσυνειδητότητας (mindfulness)

Η ήπια σωματική άσκηση (όπως για παράδειγμα το περπάτημα, η πεζοπορία στη φύση, η yoga ή το Tai Chi) μπορεί να μας βοηθήσει να χαλαρώσουμε και να αισθανθούμε καλύτερα, να έρθουμε σε επαφή με το σώμα και τις αισθήσεις μας, να ελαττώσουμε τη μυϊκή ένταση, και να βελτιώσουμε την ποιότητα της σωματικής στάσης και των αναπνοών μας. Παράλληλα, οι ασκήσεις ενσυνειδητότητας μας εκπαιδεύουν να εστιάζουμε πιο αποτελεσματικά στο Εδώ και Τώρα, να αισθανόμαστε πιο γειωμένοι και να επικεντρωνόμαστε σε ένα πράγμα τη φορά.

Φαρμακευτική αγωγή

Η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, υπό την παρακολούθηση ψυχιάτρου, μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση της εμφάνισης και της έντασης των συμπτωμάτων.  Κρίνεται ωστόσο χρήσιμο να συνδυάζεται με ψυχοθεραπεία, προκειμένου να γίνουν πιο δομικές αλλαγές και να μονιμοποιηθούν τα αποτελέσματα της λήψης της αγωγής.

Ψυχοθεραπεία

Ο κατάλληλος επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί να υποστηρίξει αποτελεσματικά το άτομο και να το βοηθήσει να διαχειριστεί το άγχος του. Η ψυχοθεραπεία μας βοηθά να εξερευνήσουμε τους παγιωμένους τρόπους λειτουργίας μας, να εξετάσουμε ποιοι από αυτούς είναι αποτελεσματικοί στο σήμερα, και να τους αλλάξουμε ή να τους εμπλουτίσουμε. Για παράδειγμα, είναι πιθανό μια τάση εγρήγορσης και πολύ προσεκτικού σχεδιασμού να μας ήταν απαραίτητη σε κάποια άλλη φάση της ζωής μας. Αυτό που προσκαλούμαστε να ερευνήσουμε, με τη στήριξη του ψυχολόγου, είναι αν ο συγκεκριμένος τρόπος μας εξυπηρετεί στο σήμερα και -αν όχι- να εμπλουτίσουμε τη φαρέτρα των επιλογών μας.

Η θεραπεία κατά μία έννοια είναι το αντίδοτο στη στενότητα, τον στενό χώρο που βιώνει το άτομο που υποφέρει από άγχος (βλέπε παραπάνω την ετυμολογία του όρου άγχος), καθώς ανοίγει χώρο για παραπάνω επιλογές.